1390, Big Pack Books txt, 1-5000
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Wo�odkiewicz Witold"Historia prawa rzymskiego"WprowadzenieRozdzia� I. Znaczenie nauki prawa rzymskiego� 1. Rola prawa rzymskiego w nauczaniu prawaLiteratura: H. Kupiszewski, Znaczenie prawa rzymskiego dla wsp�czesno�ci, PiP36/1981, z. 8 s. 69-80; B. �apicki, Aktualno�� prawa rzymskiego, PiP 1/1946, z. 2, s. 71-74;J. Sowlel, O wsp�czesnych warto�ciach prawa rzymskiego, Przegl�d Humanistyczny 20/1976,s. 85-93; ten�e, Rola prawa rzymskiego w kszta�towaniu polskiej kultury prawnej, [w:]Tradycja antyczna w kulturze europejskiej - perspektywa polska, Warszawa 1995, s. 47-69;W. Wolodkiewicz, Prawoznawstwo w pogl�dach i uj�ciu Encyklopedyst�w, Warszawa 1990;M Zolnierczuk, Rola prawa rzymskiego w kszta�towaniu polskiego prawnika. Rzeszow-skie Zeszyty Naukowe. Prawo-Ekonomia-Rolnictwo 1/1983, s. 7-20.Obecno�� prawa rzymskiego w uniwersyteckim nauczaniu prawa stanowi- l�a i stanowi przedmiot gor�cych dyskusji. Reformatorzy studi�w prawniczychpodkre�lali i podkre�laj� potrzeb� takiego u�o�enia programu wyk�adanychmaterii, aby da� absolwentowi zas�b wiadomo�ci daj�cy najlepsze przygoto-; wfflie do wykonywania zawodu prawnika, zawodu maj�cego wielkie znacze-nie dla w�a�ciwego funkcjonowania spo�ecze�stwa. Podkre�la� to wyra�nieJustynian - kodyfikator prawa i reformator studi�w prawniczych. W konstytu-cji Omem, kt�ra wprowadza�a now� ordynacj� studi�w prawniczych, poucza�on profesor�w, by wyk�adaj�c studentom poszczeg�lne kwestie, wed�ug okre�-lonej kolejno�ci, starali si� uczyni� ich "najlepszymi i najbardziej wykszta�-conymi" (Const. Omnem, pr.: ut ex hoc optimi atque erudissimi efficiantur).O�wiecony kanclerz kr�la francuskiego Ludwika XV, Henri-Francoisd'Aguesseau, w instrukcji dotycz�cej studi�w prawniczych, pisa�: "m�ody cz�o-wiek, kt�ry pragnie po�wi�ci� si� wykonywaniu funkcji adwokata kr�lew-skiego i kt�ry pragnie osi�gn�� w tym zawodzie dobre rezultaty, powinienprzygotowa� si� do tego dwoma sposobami: przez studia i przez rodzaj prak-tyki. Jedno bez drugiego mo�e go przygotowa� jedynie niedoskonale do wy-konywania zawodu prawnika".Nb. l2 Rozdzia� I. Znaczenie nauki prawa rzymskiegoIdea� o�wieconego prawnika zosta� przedstawiony w Encyklopedii Dide-rota. Prawnik, kt�ry zas�ugiwa�by na miano prawoznawcy (jurisconsulte), niepowinien ogranicza� si� jedynie do studiowania aktualnie obowi�zuj�cych ustawswego kraju, lecz powinien pozna� r�wnie� ich szersze t�o. Powinien umie�"��czy� teori� prawa z praktyk�, mie� g��bok� znajomo�� nie tylko ustaw,lecz i ich pocz�tk�w i okoliczno�ci, w kt�rych one powstawa�y. Powinienzna� sens i ducha ustaw oraz post�py wiedzy prawniczej i przemiany, kt�reprzechodzi�a".Reformatorzy studi�w prawniczych podkre�lali zazwyczaj niedostatki do-tychczasowego stanu nauczania prawa. Kwestionowali g��wnie niekt�re wy-k�adane przedmioty i postulowali wprowadzenie innych, bardziej ich zda-niem potrzebnych do kszta�cenia przysz�ego prawnika.W dyskusjach nad programami studi�w prawniczych wiele miejsca zaj-mowa�a i zajmuje kwestia wyk�adu prawa rzymskiego. Zwolennicy modelustudi�w prawniczych, traktowanych jako studia daj�ce og�ln� formacj� inte-lektualn�, podkre�lali zazwyczaj przydatno�� prawa rzymskiego jako dyscypli-ny daj�cej podstaw� historycz� i dogmatyczn� w kszta�ceniu prawnika. Ne-gowali rol� prawa rzymskiego ci, kt�rzy opowiadali si� za modelem studi�wprawniczych jako studi�w czysto praktycznych, maj�cych nauczy� absolwen-ta jedynie znajomo�ci przepis�w prawa obowi�zuj�cego. Przedmioty og�lne(w tym przede wszystkim prawo rzymskie) s� uwa�ane przez zwolennik�wtakiego modelu studi�w za niepotrzebny balast.W programach studi�w prawniczych na uniwersytetach polskich nauka pra-wa rzymskiego odbywa si� na pierwszych latach studi�w. Nauczanie to do-tyczy g��wnie rzymskiego prawa prywatnego. Prawo rzymskie stanowi jedenz przedmiot�w historycznych. Jest to jednak szczeg�lny przedmiot historycz-ny, kt�ry mo�e by� r�wnie� traktowany jako wprowadzenie do podstawo-wych poj�� wsp�czesnego prawa prywatnego.� 2. Znaczenie terminu "prawo rzymskie"Literatura: M. Kuryfowicz, Historia, s. 7-12; W. Wolodkiewicz, Re�imy autorytarnea prawo rzymskie, CPH 45/1993, z. 1-2, s. 437-444; ten�e. Dialog Solona i Justynianau Fenelona a dyskusja o prawie rzymskim w Polsce XVIII wieku, CPH 40/1988, z. 2,s. 249-260.2 Termin "prawo rzymskie" u�ywany bywa w rozmaitych znaczeniach, bu-dzi te� cz�sto sprzeczne skojarzenia. W�oski uczony Riccardo Orestano po-daje a� sze�� znacze� tego terminu:� 2. Znaczenie terminu "prawo rzymskie" 31) prawo historyczne staro�ytnego Rzymu, kt�re rozwija�o si� i obowi�zywa�ood najdawniejszych znanych nam pomnik�w prawnych Rzymu (g��wniewydanej w po�owie V wieku p.n.e. ustawy XII tablic), a� do kodyfikacjidokonanej w po�owie VI wieku n.e. przez Justyniana;2) tradycja romanistyczna w historii formowania si� prawodawstw (g��wnieeuropejskich) opartych na prawie rzymskim skodyfikowanym przez Justyniana;3) "prawo powszechne" (ius commune), to jest system prawny stworzonyw �redniowiecznej Europie na gruncie m.in. prawa rzymskiego, kt�ry od-dzia�ywa� na praktyk� i doktryn� prawn� licznych pa�stw europejskich;4) "pandektystyka" (usus modernus pandectarum), traktowana jako wsp�-czesne prawo rzymskie. Ten kierunek bada� nad prawem rzymskim osi�g-n�� swe apogeum w XIX-wiecznej niemieckiej szkole historycznej, kt�rawypracowa�a, na jego podstawie i w oparciu o za�o�enia racjonalizmu,naturalizmu prawnego i liberalizmu, szereg konstrukcji teoretycznych i prak-tycznych wa�nych dla dzisiejszej nauki prawa cywilnego;5) nauka prawa rzymskiego, rozwijana jako dyscyplina naukowa i przedmiotnauczania w uniwersytetach;6) "romanizm" (w�oskie - romanesimo). Orestano rozumie tu prawo rzym-skie jako "ide� nie odpowiadaj�c� �adnemu konkretnemu porz�dkowi praw-nemu, kt�ra jest jedynie hipostaz� licznych i r�norodnych d��e�, kt�repos�uguj� si� wprawdzie poj�ciem prawa rzymskiego, ale rozumiej� je nasw�j, na og� raczej dowolny spos�b. Tak rozumiane wprawo rzymskie�s�u�y� mo�e do r�nych cel�w: czasem jest czym�, dzi�ki czemu mo�nasi� wzmocni� - wtedy te� chwali si� je g�o�no i wypisuje na sztandarach;czasem za� jest tylko synonimem z�ego prawa, kt�re trzeba stanowczo zwal-cza�" (Orestano, s. 457).To ostatnie znaczenie pojawia si� cz�sto we wsp�czesnych dyskusjach 3nad prawem rzymskim i jego rol� w formowaniu si� prawa oraz w edukacjiprawniczej. Ten rodzaj podej�cia do prawa rzymskiego mo�na by�o obserwo-wa� szczeg�lnie w okresie O�wiecenia. Prawo rzymskie by�o postrzegane przezjednych jako idealny wzorzec stanowi�cy wyraz prawa naturalnego i podsta-w� ca�ej wiedzy prawniczej; przez innych jako przyk�ad prawa niejasnego,zagmatwanego, nieetycznego, kt�re powinno by� zast�pione prawem nowym,s�usznym i racjonalnym (por. Nb. 433). Przyk�adem takiego, iracjonalnegopodej�cia do prawa rzymskiego mo�e by� stosunek do niego w pa�stwachtotalitarnych (por. Nb. 436-438). Stwarzanie mitycznych wrog�w lub przyja-ci� jest typow�, "orwellia�sk�" wr�cz cech�, re�ym�w totalitarnych.Przyk�ad�w rozumienia "prawa rzymskiego" jako pewnego abstrakcyjnegomodelu mo�e dostarczy� te� literatura pi�kna. W opublikowanym w pocz�tkachNb. 34 Rozdzia� I. Znaczenie nauki prawa rzymskiegoXVIII wieku, przez Fenelona, dialogu Solona z Justynianem, autor ustami So-lona tak krytykuje zbi�r prawa rzymskiego stworzony przez pozbawionego zasadetycznych Justyniana: "Ty za� nikogo nie uczyni�e� dobrym, ani szcz�liwym,przez tw�j che�pliwy zbi�r prawa, st�d wnosz�, �e wart jest on tylko ognia".W literaturze XX wieku "prawo rzymskie" jest niejednokrotnie postrzega-ne jako symbol pa�stwa praworz�dnego, stanowi�cy przeciwie�stwo totalitar-nej przemocy: Louis Aragon nada� jednej ze swych nowel ze zbioru "Niewolai wielko�� Francji", nawi�zuj�cego do brutalnej przemocy hitlerowskiej oku-pacji, wymowny tytu� "Prawo rzymskie przesta�o istnie�", za� polski poetaMieczys�aw Jastrun w wierszu pt. "Z pami�tnika by�ego wi�nia oboz�w kon-centracyjnych" pisa�:�y�em w latach,Gdy mord masowy mia� sankcj� najwy�sz�Pa�stwa, w kt�rym prawo rzymskie przesta�o istnie�.To okropne, �e ludzie zacz�li si� przyzwyczaja�Do faktu, �e prawo rzymskie przesta�o istnie�,�e �mier� z r�ki kata jest rzecz� pospolit�,A ludzka rzecz jest wymys�em i przes�demWolnomy�licieli...4 Zale�nie od tego, kt�re spo�r�d podanych znacze� terminu "prawo rzym-skie" przyjmie si� za punkt wyj�cia, r�nie kszta�tuj� si� oceny tego prawa.Niekt�rzy uwa�aj�, �e by�o ono doskona�ym, wzajemnie niesprzecznym, spra-wiedliwym systemem prawa, w kt�rym przejawia�y si� tak uniwersalne war-to�ci etyczne, jak aequitas (s�uszno��), iustitia (sprawiedliwo��), humanitas(�yczliwo�� wobec cz�owieka), dignitas (uczciwo��); inni - �e stanowi�o prze-jaw niesprawiedliwo�ci, niewolnictwa, tyranii. Jeszcze inni traktuj� prawo rzym-sYt� \aVo TAe^TT.eW^ \)a\aA ,,magvc7.n^, vi\CTOzvffpL\a\^c\\ form\Ae^. ^-szcze inni akcentuj � historyczne znaczenie prawa rzymskiego jako tego.^toreodegra�o i wci�� odgrywa pierwszorz�dn� rol� w procesie rozwoju prawa,stanowi�c tak podstaw� wsp�czesnych system�w prawnych, jak i wsp�lnyj�zyk daj�cy mo�no�� porozumiewania si� prawnik�w r�nych kraj�w i sy-stem�w prawnych.� 3. Znaczenie prawa rzymskiego w dziejach prawa w EuropieLiteratura: W. Bojarski, W. Dajczak, A. Sokola, Verba iuris. Regu�y i kazusy prawarzymskiego, Toru� 1995, s. 11-51; T. Giaro, Prawda dogmatyczna i "ponadczasowo�c"Nb. 4� 3. Znaczenie prawa rzymskiego w dziejach prawa w Europie 5jurysprudencji rzymskiej, CPH 40/1988, z. l, s. 1-32; ten�e, Prawda i autorytet wjuryspru-dencji klasycznej, ZN UJ 876 Prace Prawn. 125/1989, s. 29-50; ten�e, Dogmatyka a hi-storia prawa w polskie...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]