13.02.02 Cywilizacja wieków średnich, Cywilizacja wieków średnich
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Poczucie piękna w średniowieczu.
Co dla ludzi średniowiecza było piękne?
Czasami można spotkać się z opinią, że w średniowieczu gust był „jarmarczny”. To prawda, ludzie średniowieczne cenili „światło i blask”, kochali kolor. Większą część życia spędzali w mroku. Świat, zwłaszcza niższych warstw, był dość bezbarwny. Okna były małe, a otwory okienne zakrywano rybimi pęcherzami, okiennicami, szkło było drogie i dostępne dla bogaczy. Trzeba było oświetlać pomieszczeń sztucznie i takie odpowiednie oświetlenie było świadectwem prestiżu (świece, pochodnie). Jasność, świetlistość jest atrybutem Boga i świętych (np. w żywotach świętych opisywano świętego niejednokrotnie, że „bił od niego nieopisany blask”). Ubrania biedaków były szare i sprane, kolorowe i nowe ubrania były atrybutem bogaczy. Błyszczące przedmioty są uważane za najpiękniejsze. Przykładem takiego myślenia są iluminacje w książkach – ozdabiano nie tylko tekst, litery i obrazki, ale także marginesy. Iluminacje takie są dobrym źródłem do badania estetyki ludzi średniowiecza za względu na swoją trwałość – kolory zazwyczaj nie płowiały. Zamiłowanie do blasku jest też widoczne w relikwiarzach. Musiały być one z cennego kruszcu, ozdobiony drogimi kamieniami.
Rola kolorów w kościele – w roku liturgicznym barwy odrywają istotną rolę, ma to miejsce od czasów karolińskich. Z jednej strony mam kolory stałe: freski, witraży, pomalowane rzeźby, posadzki, a także zmienne barwy związane z kultem liturgicznym – okazjonalne dekoracje, tkaniny, kobierce, flagi, wyszywane złotem i kamieniami szaty liturgiczne. Msza święta to spektakl, w którym kolor odbywa coraz ważniejszą rolę. Witraże, oprócz filtrowania światła, pełnią funkcję dydaktyczną – obrazy są lekturą analfabetów. Ołtarze – przykład kościoła mariackiego, ołtarz Zaśnięcia NMP Wita Stwosza. Spektakularnym przykładem roli światła i witraża jest paryska kaplica Saint Chapelle (święta kaplica). Chodziło także o to, by relikwiarze miały odpowiednią oprawę. W Polsce kaplica św. Trójcy na zamku w Lublinie ufundowana przez Władysława Jagiełłę – witraży i okien nie ma wiele, ale sklepienia i ściany kaplicy pokryte są kolorowymi freskami. Kaplica Świętokrzyska w Katedrze Wawelskiej zafundowana Kazimierza Jagiellończyka.
Miejscem, gdzie elity realizowały swoje zamiłowanie do kolorów (tłumy zaś obserwowały), były turnieje. Kolory były także symboliczne. Pełnią rolę rytualną i funkcjonalną. Wiąże się to z barwami heraldycznymi: biel (srebro), żółć (złoto), czerwień, błękit, zieleń, czerń. Wchodzi w XI w. XII-XIII herby weszły do powszechnego użytku (rycerze, rody, miasta, rodziny itd.). Pod koniec średniowieczna herby są nieodłącznym elementem kultury i występują wszędzie. W związku z tym ludzie średniowiecza zaczynają się do tych sześciu barw i określonych zestawień. „Nowy kolor” – to określenie typowe dla ludzi średniowiecza, w przeciwieństwie do pozostałych ubrań, które są wypłowiałe. Płaszcze novi coloris noszono od święta. Miasto wtedy wyglądało inaczej – stawało się kolorowe.
Bardzo wysoko ceniono biel, ponieważ kojarzyła się z blaskiem i światłem, symbolizowała dostojeństwo. Kolor biały ciężko było stworzyć. Bielenie suknia polegało na to, że rozciągano sukno w tzw. blechach na słońcu. Siwizna symbolizowała dostojeństwo, doświadczenie. Kościół przypisywał bieli symbol czystości. W związku z tym czerń przez kontrast była negatywna. We wczesnym średniowieczu czerń to jest kolor zła, ciemności, upokorzenia i pokuty. W IX w. staje się kolorem zakonnym (w rzeczywistości habity miały kolory szary bądź brązowy, bo czerń trudno uzyskać). Na przełomie XIV i XV w. zmienia się to nastawienia – farbiarze uzyskują intensywną czerń, a poza tym przykład dworu Burgundii, który był absolutną wyrocznią w sprawie mody, etykiety, ceremoniału dworskiego. Na początku XV w. dwór ten dokonuje rehabilitacji koloru czarnego – książę Filip Dobry nosił całe życie żałobę po swoim ojcu. A zatem czarny kolor został potraktowany jako kolor stosowny. Pejoratywny stosunek jednak pozostał.
Ambiwalentny stosunek miało także średniowieczne do koloru czerwonego – z jednej strony jest pozytywny (kardynał, krew Chrystusa itd.), ale z drugiej strony symbolizuje zbytek, grzech (kurtyzany).
Negatywną konotację miał kolor żółty (ale nie złoty) – kolor zdrady.
Błękit od połowy XII w. zaczyna być ogromnie popularny (królewski, książęcy).
Kwestia piękna ciała ludzkiego. Czytając teksty źródłowe, można stwierdzić, że istniał ideał ciała ludzkiego. Matka Boska jest ideałem kobiecej urody. Są to opisy bardzo cielesne – harmonia barw (skóra, włosy, oczy). Bardzo podobnie przedstawiano urodę Chrystusa, np. w „Rozmyślaniach przemyskich”. Takie opisy są bardzo kompatybilne z tym, co zawierają teksty prozy i liryki miłosne. Ideałami są także anioły. Miejscem najpiękniejszym jest ogród (ogród rajski). Las jest przeciwieństwem ogrodu – jest niebezpieczny (nieczysty, bandyci itd.). Kwiaty miały symboliczne znaczenie, ale najbardziej różę (biała róża, czerwona róża).
W epice średniowiecznej dominowały trzy wątki: antyczne, opowieści o Karolu Wielkim i Rollandzie, najbardziej popularne były opowieści z cyklu arturiańskiego.
Verite a laudare – muzykolodzy uznają za najbardziej popularną pieśń średniowiecza. Jest to pieśń maryjna, powstała w poł. XIII w. w dialekcie włoskim.
Jak ludzie współcześni odbierają średniowiecze?
Przykładem problemu przetwarzania średniowiecza przez wieków jest skrzydła ołtarza gandawskiego – Adam i Ewa. Adam i Ewa są ubrani. Mitów narosłych przez wielki jest sporo.
Inaczej o średniowieczu – teza tej książki koncentruje się na temat zwalczania mitów, które funkcjonują w nauce i kulturze, np. z obrazem średniowiecza jako ciemnych i nieoświeconych wieków. Apogeum pogardy dla średniowiecza jest epoka oświecenia.
2
[ Pobierz całość w formacie PDF ]