1353, Big Pack Books txt, 1-5000
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Og�lne wiadomo�ci o budowie kom�rki\Procaryota i EucaryotaKom�rka, najmniejszy i niepodzielny uktad �yjacy zdolny do rozmna�ania i wykonywania wszystkich podstawowych czynno�ci �yciowych, mo�e by� samodzielnym organizmem albo mo�e stanowr� sk�adnik zespo�u kom�rkowego tworz�cego pewn� ca�o��. Kom�rki wchodz�ce w sk�ad organizm�w wielokom�rkowych s� zr�nicowane strukturalnie i funkcjonalnie.Mo�na wyr�ni� dwa podstawowe typy budowy kom�rki: prokariotyczny (rys. 2.1 ) i eukariotyczny (rys. 2.2).Procaryota, czyli organizmy bezjadrowe sa organizmami jednokom�rkowymi i mimo �e budowa ich kom�rki jest bardzo prosta, to pozwala spe�nia� wszystkie czynno�ci �yciowe. Do Procaryota zaliczamy sinice i bakterie. Przeci�tne wymiary kom�rek prokariotycznych wahaja si� od 0,1 do 5 * m. Ksztatt kom�rki jest ma�o zr�nicowany, najcz�ciej kulisty, pa�eczkowaty lub przybiera posta� spiralnie wygi�tego walca; bardzo rzadko jest nieregularny. Kszta�t kom�rce nadaje �ciana kom�rkowa zbudowana ze specyficznego zwiazku mukopeptydu, wyst�puj�cego tylko u Procaryota. Wn�trze kom�rki os�oni�te jest b�ona cytoplazmatyczna i wraz z nia stanowi protoplast. B�ona cytoplazmatyczna zbudowana jest z bia�ek i lipid�w. B�ona ta spe�nia wa�ne funkcje zwi�zane z wydalaniem i pobieraniem r�nych substancji przez kom�rk�. Procaryota nie maj� j�dra kom�rkowego i organelli kom�rkowych, takich jak mitochondria i plastydy, oraz nie maj� b�on siateczki �r�dplazmatycznej (retikulum endoplazmatycznego). W cytoplazmie wyst�puj� kuleczkowate twory o �rednicy do 20 nm, zbudowane z kwasu rybonukleinowego i bia�ek zwane rybosomami, b�d�ce miejscami syntezy bia�ek. Funkcje j�dra kom�rkowego spe�nia nukleoid, czyli koli�cie zwini�ta ni� kwasu deoksyrybonukleinowego nie oddzielona od reszty protoplastu cysternami otoczki j�drowej. Funkcje oddechowe w kom�rce spe�niaj� drobne twory mezosomy, zbudowane z wsp�rodkowo u�o�onych wpukle� b�ony cytoplazmatycznej otaczaj�cej protoplast. U fotosyntetyzuj�cych bakterii i sinic wpuklenia, kt�re oderwa�y si� od b�ony i zawieraj� barwniki asymilacyjne, nazywane s� tylakoidami lub cia�kami chromatoforowymi. Maj� one posta� sp�aszczonych woreczk�w rozmieszczonych zwykle w peryferyjnej cz�ci kom�rki. Struktury te pe�ni� funkcj� chloroplast�w, chocia� maj� znacznie prostsz� budow�. Niekt�re bakterie ma** rz�ski kt�rych struktura jest ca�kowicie odmienna od struktury rz�sek kom�rek eukariotycznych (rys. 2.1 ).Kom�rki Eucaryota maj� bardziej z�o�on� strukturg. Albo stanowi� samodzielne organizmy (pierwotniaki niekt�re glony, grzybyjednokom�rkowe), albo wchodz� w sk�ad organizm�w wielokom�rkowych. R�norodno�� wymiar�w i kszta�t�w tych kom�rek jest ogromna. Ich wymiary wahaj� si� zazwyczaj od 1 do 1 O*m, ale np. w��kna �ykowe Inu, rurki mleczne wilczomlecza lub kom�rki nerwowe osi�gaj� d�ugo�� kilkunastu, a nawet kilkudziesi�ciu centymetr�w. Mimo tej r�norodno�ci budowy i funkcji, wynikaj�cych ze specjalizacji, k riotyczne maj� podstawowe cechy w: toplast kom�rki ogranicza zawsze bia�kowo-lipidowa b�ona cytoplazmat* b�on� kom�rkow� (u ro�lin te� pI* Mo�na w nim wyr�ni�: cytoplazm�, j kowe mitochondria, lizosomy, sferos (uk�ad) Golgiego, rybosomy oraz plas m�rce ro�linnej) i inne. W kom�rce eu istnieje system b�on przenikaj�cych ca�* i po��czonych z b�ona j�drow�. Ten si; system nosi nazwg siateczki �r�dplazm; tikulum endoplazmatycznego) i dzieli na ma�e przedzia�y.Budowa kom�rki eukariotycznej i funkcje jej sk�adnik�wCytoplazmaCytoplazma stanowi zvvykle g��wna mas� kom�rki. Jej w�a�ciwo�ci fizyczne podobne sa do w�a�ciwo�ci roztworu koloidowego. Jest bezbarwna, p�p�ynna, �luzowata, p�przezroczysta, o g�sto�ci nieco wi�kszej od wody. Ma zdolno�� ci�g�ego ruchu. W jej sk�ad wchodz�: woda, bia�ka, lipidy, w�glawodany i inne zwiazki organiczne i nieorganiczne. Cytoplazma nie ma jednalitej struktury. Jest zr�nicowana na cytoplazm� * dstawow� i siateczk� �r�dplazmatyczn� retikulum doplazmatyczne. Cytoplazma podstawowa stanowi bezposta ciowy o�rodek zwany te� cytozolem lub matriks, sk�adaj�cy si� w du�ej mierze z bia�ek. Siateczka �r�dplazmatyczna zbudowana jest z b�on cytoplazmatycznych, tworz�cych system cystern i rurek przenikaj�cych cytoplazm� podstawow�. Ten system bton dzieli cytoplazm� na odr�bne przedzia�y (obszary), w kt�rych mog� przebiega� bez zak��ce� r�ne reakcje enzymatyczne. Cz�� b�on retikulum endoplazmatycznego jest g�adka jest to tzw. retiku lum endoplazmatyczne g�adkie, a cz�� b�on jest szorstka, pokryta rybosomami jest to tzw. retikulum endoplazmatyczne szorstkie. Od b�on g�adkiego reti kulum endoplazmatycznego mog� oddziela� si� p�cherzyki, kt�re przekszta�caj� si� w wakuole i mikro cia�ka, takie jak: sferosomy peroksysomy itp. Sia teczka �r�dplazmatyczna pe�ni wa�n� rol� w syntezie bia�ek i lipid�w oraz w przemieszczaniu si� r�nych zwi�zk�w w kom�rce. W kom�rkach ro�linnych utrzy muje ponadto kontakt mi�dzy s�siednimi kom�rkami, poniewa� jej kanaliki wyst�puj� w pasmach cytoplaz matycznych, zwanych plazmodesmami, ��cz�cych protoplasty s�siednich kom�rek (rys. 2.2).Budowa b�on cytoplazmatycznychB�ona cytoplazmatyczna ma grubo�� 7,5 mikroskopie elektronowym ma vvygl�d dw ciemnych przedzielonych warstw� jasn�. no, �e warstwy te zbudowane s� z bia�e ciemne) oraz lipid�w (warstwa jasna), najcz�ciej fosfolipidy. Cz�steczki lipid�w w dw�ch szeregach sa zwr�cone do siel wymi "ogonkami" (czyli resztami kwas�v wych maj�cymi powinowactwo do t�uszcz�w). Na zewn�trz, w stron� bia�ek, wychylone s� hydrofilowe bieguny lipid�w "g��wki" (z�o�one z glicerolu fosforowego) maj�ce powinowactwo do wody. Zgodnie z najnowsz� hipotez� budowy b�ony ctoplazmatycznej wyra�on� modelem p�ynnej mozaiki podkre�lajacym dynamiczne aspekty struktury b�ony w morzu'* lipid�w p�ywaj� "g�ry lodove" bia�ek globularnych. Niekt�re bia�ka, tzw. bia�ka integralne zag��bione s� w warstwie lipidowej i silnie z ni� zwi�zane poprzez wi�zania grup polarnych. Bia�ka peryferyjne nie wnikaj� do warstwy lipidowej i znajduj� si� na powierzchni b�ony.W sk�ad b�on cytoplazmatycznych wchodz� r�ne typy bia�ek enzymatycznych, jak r�wnie� bia�ka receptorowe hormon�w i przeciwcia�. Utrzymanie p�p�ynnego charakteru b�on ma du�e znaczenie dla organizm�w �ywych u zwierz�t i cz�owieka umo�liwia na przyk�ad przemieszczanie si� kompleks�w receptor-hormon czy te� czasteczek przeciwcia�immunoglobulin.Specyficzn� w�a�ciwo�ci� b�ony kom�rkowej jest jej wybi�rcza przepuszczalno��. W�a�ciwo�� ta powoduje, �e do kom�rki woda przenika swobodnie, zgodnie z prawami osmozy, natomiast inne substancje wnikaja wybi�rczo, cz�sto wbrew gradientowi st�e�.RybosomyRybosomy sa to kuliste struktury o �rednicy 15-20 nm, zbudowane z bia�ek i RNA. Mog� one wyst�powa� wolno w cytoplazmie lub mog� by� zwi�zane z b�onami retikulum endoplazmatycznego. Rybosomy s� o�rodkami syntezy bia�ek. Zesp� rybosom�w po��czonych nici� matrycowego RNA stanowi polirybosom.J�dro komurkoweJ�dro kom�rkowe (rys. 2.2) najcz�ciej ma kszta�t kulisty, chocia� ma zdolno�� elastycznej zmiany kszta�tu. Otoczka jadrowa (b�ona j�drowa) z�o�ona jest z dw�ch b�on cytoplazmatycznych oddzielonych od siebie w�sk� przestrzeni�. Zewn�trzna b�ona tworzy uwypuklenia, ��cz�c si� z siateczk� �r�dplazmatyczn�. W b�onie j�drowej wyst�puja pory, dzi�ki kt�rym plazma j�drowa mo�e kontaktowa� si� z cytoplazm� podstawow�. B�ona j�drowa zwykle zanika w czasie podzia�u j�dra i jest odtwarzana po podziale z cystern siateczki �r�dplazmatycznej. Wn�trze j�dra wype�nia sok j�drowy-kariolimfa. W kariolimfie pogr��one jest j�derko i siateczka ctiromatynowa. Chromatyna stanowi interfazowa posta� chromosom�w. Jest zbudowana z kwasu deoksyrybonukleinowego (DNA), niskocz�steczkowych bia�ek zasadowych histon�w, bia�ek niehistonowych i kwasu rybonukleinowego (RNA/. W�r�d bia�ek niehistonowych jest wiele enzym�w. J�derko jest skupieniem RNA i bia�ek; nie jest otoczone b�on�. Znajduje si� w nim nieznaczna ilo�� DNA, zawierajacego informacj� genetyczna dla syntezy rybosomowego RNA (rRNA). Jest do DNA znajduj�cy si� w przew�eniu wt�rnym chromosom�wj�derkotw�rczych. J�derko w czasie podzia�u kom�rki zanika, a odtwarzane jest z chromosom�w j�derkotw�rczych. W j�derku zachodzi synteza rRNA, kt�ry po pot�czeniu si� z bia�kami tworzy podjednostki rybosom�w. Podjednostki te przemieszczaja si� z jaderka do cytoplazmy. Zwykle kom�rki maj� jedno j�dro, jednak pewne wyspecjalizowane kom�rki s� wieloj�drowe w�wczas nazywa si� je kom�rczakami. Niekt�re kom�rki w trakcie r�nicowania si� i specjalizacji trac� j�dro, np. erytrocyty ssak�w.MitochondriaMitochondria sa to organelle o kszta�cie kulistym lub wyd�u�onym. S� znacznie wi�ksze od rybosom�w-ich wymiary wahaj� si� od 0,5 do 3*i m. Otoczone s� dwiema b�onami cytoplazmatycznymi. B�ona wewn�trzna tworzy liczne wpuklenia do wn�trza, co zwi�ksza jej powierzchni�. Wpuklenia nosz� nazw� grzebieni mitochondrialnych. Wn�trze mitochondrium stanowi koloidowy o�rodek, tzw. matriks, zawieraj�cy liczne bia�ka, zw�aszcza enzymy. W mitochondriach uzyskiwana jest energia w wyniku zespolonych reakcji utleniania produkt�w przemiany materii zwanych metabolitami (oddychanie kom�rkowe, patrz rozdz. 4.3.1 i 4.3.3/. Energia ta magazynowana jest w wi�zaniach wysokoenergetycznych adenozynotrifosforanu ATP. Mitochondria maj* w�asne, r�ne od j�drowego, DNA i RNA. Liczba tych organelli zwi�ksza si� przez podzia� ju� istniej�cych, niezale�nie od podzia�u j*dra i kom�rki (rys. 2.4).PlastydyPlastydy s� charakterystycznymi organellami kom�rek ro�linnych. Maj� kszta�t kulisty lub elipsoidalny. Ich wymiary dochodz� do ok. 5** m. Otoczone s� dwiema b�onami cytoplazmatycznymi. B�ona wewn�trzna wpukla si� do �rodka daj�c pocz�tek strukturze wewn�trznej. Wn�trze plastyd�w stanowi bezpostaciowy o�rodek zwany strom� (zawieraj�cy stosunkowo du�o biatek), plastydowy DNA i ryboso...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]