1538, Big Pack Books txt, 1-5000
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Najdawniejsze dzieje ziem polskichRy�. 74. Br�zowe sierpy, siekierki i groty w��czni z Deszczna, nawi�zuj�ce do form zabytkowych z kr�gu kultur nordyjskich.-�u�ycka, osi�gaj�c apogeum swojego rozwoju w m�odszym okresie epoki br�zu. Tak�e zachodnia Wielkopolska znajdowa�a si� w orbicie wp�yw�w grupy �l�skiej. Impulsy �l�skie dociera�y te� szybko do zachodniej Ma�opolski, m�wi si� wr�cz o przesuni�ciach ludno�ci ze �l�ska, kt�re da�y pocz�tek grupie g�rno�l�sko--ma�opolskicj kultury �u�yckiej. Grup� t� charakteryzowa�o wsp�wyst�powanie obrz�dku cia�opalnego i szkieletowego (birytualizm). Efektem p�nocnej ekspansji grupy sasko-�u�yckiej by�o powstanie grupy brandenbursko-lubuskiej, obejmuj�cej p�nocno-zachodni� cz�� Wielkopolski i ziemi� lubusk�. Grup� t� wyr�nia� bardzo specyficzny kszta�t dwusto�kowych naczy� (tzw. styl uradzki), kt�ry by�158Epoka br�zu - pomi�dzy centrami cywilizacyjnymi.przejawem szerszej dyfuzji zachodnich w�tk�w stylistycznych, si�gaj�cej w m�odszej epoce br�zu nawet dorzecza Wis�y. Jeszcze bardziej na p�noc powsta�a w m�odszej epoce br�zu grupa zachodniopomorska kultury �u�yckiej, charakteryzuj�ca si� w�asnym o�rodkiem metalurgii wzorowanej na formach skandynawskich i du�skich (tzw. nordyjskich). Specyficzne dla wczesnej fazy kultury �u�yckiej w grupie zachodniopomorskiej by�y groby kurhanowe, szczeg�lnie bogato wyposa�one w wyroby br�zowe.Przenikanie nowych wierze� i obrz�dku grzebalnego na tereny dorzecza �rodkowej i dolnej Wis�y doprowadzi�o do powstania kilku grup, w kt�rych kulturowy substrat trzciniecki jest dobrze widoczny nie tylko w �rodkowej, ale nawet w p�nej epoce br�zu. Podstawow�jednostk�tcgo obszaru by�a grupa wschodnia kultury �u�yckiej, obejmuj�ca rozleg�y teren - od dorzecza �rodkowej Warty, a� do dorzecza Bugu, a nawet do zachodniej cz�ci Wo�ynia. Po�udniowy wsch�d Polski, szczeg�lnie dorzecze Sanu i Wis�oki, zajmowa�a grupa tarnobrzeska kultury �u�yckiej, r�ni�ca si� od grupy wschodniej przede wszystkim wi�kszym udzia�em wp�yw�w zakarpackich. Dopiero w m�odszej epoce br�zu obserwujemy docieranie wp�yw�w �u�yckich do p�nocno-wschodniej Polski i tworzenie peryferycznych grup, takich jak kaszubska (wschodniopomorska) i warmi�sko-mazurska.W rozwoju kultury �u�yckiej w epoce br�zu mo�na wyr�ni� dwa horyzonty chronologiczne, manifestuj�ce si� szerokim rozprzestrzenieniem okre�lonych styl�w produkcji ceramicznej oraz niekt�rych typ�w ozd�b br�zowych. Horyzont wcze�niejszy przypada na �rodkow� epok� br�zu i wyra�a si� przyj�ciem przez wiele grup, g��wnie zachodnich, tzw. ceramiki guzowej (naczynia zaopatrzone w wypychane od wn�trza wypuk�o�ci-guzy na najwi�kszej wyd�to�ci brzu�ca). Nast�pny horyzont, zwi�zany z p�n� epok� br�zu, cechuje najpierw ceramika ostroprofilowana (przede wszystkim dwusto�kowe formy naczy�), a nast�pnie charakterystyczne naczynia zdobione uko�nym kanelowaniem oraz specyficzne typy mieczy, szpil i fibul br�zowych. W p�nej epoce br�zu rozwija�y si� wszystkie wcze�niej powsta�e grupy. Obserwuje si� w/rost liczby ludno�ci, a w konsekwencji - kolonizacj� obszar�w dotychczas nic zasiedlonych lub rzadko penetrowanych. Dotyczy to nie tylko Ni�u Polskiego i wy�yn lessowych, ale przede wszystkim Pog�rza Karpackiego. Z okresem tym zwi�zane jest pojawienie si� pierwszych �u�yckich osad obronnych lub grod�w w po�udniowej i po�udniowo-zachodnicj Polsce. Mo�na wprawdzie przypuszcza�, �e by�o to wynikiem konflikt�w wewn�trznych, mi�dzyplemiennych, ale bardziej prawdopodobne wydaje si� kojarzenie tych za�o�e� obronnych z pojawieniem si� w Kotlinie Karpackiej lud�w nadczarnomorskich, Kimmer�w. Najazdy Kimmer�w, napieraj�cych na miejscowe kultury dorzecza Cisy (np. kultur� Gava), spowodowa�y dalsze przesuni�cia ludno�ci oraz niepokoje polityczne. W efekcie rejestrujemy na tych terenach pojawienie si� cz�ci uzbrojenia i rz�du ko�skiego pochodzenia wschodnioeuropejskiego.Ludno�� kultury �u�yckiej na przewa�aj�cej cz�ci swego terytorium zajmowa�a si� przede wszystkim upraw� ro�lin. Wskazuj� na to wyst�puj�ce w znale-': ziskach archeologicznych ich szcz�tki, a tak�e stabilno�� osad, szczeg�lnie na159Najdawniejsze dzieje ziem polskichRy�. 75. Br�zowe siekierki z pi�tk�, miecz, grot i sztylet z Radzimia (wczesna faza kultury �u�yckiej).lessowych wy�ynach po�udniowej Polski. W�r�d upraw dominowa�y zbo�a (g��wnie odmiany pszenicy, proso i j�czmie�), pojawia�y si�. te� takie gatunki, jak �yto, owies, orkisz, lepiej przystosowane do uprawy w gorszych warunkach glebowych. Umo�liwia�o to rozszerzanie area�u upraw na tereny mniej urodzajne, g��wnie gleby piaszczyste na Ni�u Polskim i gleby teren�w podg�rskich. Obok zb� uprawiano mak, len, rzepik, rzep� oleist� i inne ro�liny o znaczeniu przemys�owym. W rolnictwie podstawow� rol� odgrywa�a gospodarka wypaleniskowa i orka sprz�ajna. Wprawdzie znane ju� by�y sierpy wykonane z br�zu, ale ostatnie badania wskazuj�, �e szczeg�lnie w po�udniowo-wschodniej Polsce du�e znaczenie mia�y jeszcze sierpy krzemienne. Ich wyspecjalizowana produkcja jest udokumentowana a� do pocz�tku epoki �elaza. Gospodarka hodowlana nie mia�a, jak w starszej epoce br�zu, charakteru wyspecjalizowanego, zwi�zanego z koczowniczym trybem �ycia lub z systematycznymi w�dr�wkami pomi�dzy obszarami nizinnymi i g�rskimi, czyli z tzw. transhumancj�; polega�a raczej na przyzagrodowym wypasie byd�a rogatego, �wi�, owiec i k�z, a tak�e koni. Wiele uwagi archeologowie po�wi�cili powstaj�cym pod koniec epoki br�zu grodom kultury �u�yckiej, kt�rym przypisywano te� rol� refugi�w dla stad byd�a, motywowan� cz�stym brakiem zabudowy wewn�trz fortyfikacji. Mo�na mie� jednak powa�ne zastrze�enia do takiej interpretacji. Bardziej prawdopodobne wydaje si�, �e grody pe�ni�y funkcje centr�w plemiennych, miejsc spotka�, wymiany towar�w, odprawiania obrz�d�w, a tak�e schronie� w czasie niepokoj�w i wojen dla ludno�ci zamieszkuj�cej s�siednie osady otwarte. Podstawowym typem osadnictwa kultury �u�yckiej by�y stosunkowo niewielkie osady wiejskie, z�o�one z kilku lub najwy�ej kilkunastu dom�w, przewa�nie prostok�tnych, s�upowych. Nie jest wykluczone , istnienie dom�w o konstrukcji zr�bowej, kt�rej stosowanie potwierdzaj� niekt�re fortyfikacje i obudowy grob�w, szczeg�lnie z p�nej fazy kultury �u�yckiej. Domy zr�bowe, je�li nic by�y zag��bione w po-1 wierzchnie gruntu, nie pozostawi�y trwa�ych �lad�w uchwytnych w reliktach archeologicznych. Obraz architektury w obr�bie kultury i �u�yckiej jest nam znany przede wszystkim z doskonale zachowanych konstrukcji drewnianych z grod�w wielkopolskich, pochodz�cych z epoki �elaza j i opisanych w rozdziale nast�pnym.Cz�� uzbrojenia i niekt�re narz�dzia br�zowe, wyst�puj�ce w kulturze �u-J �yckiej, by�y importowane z o�rodk�w wytw�rczych na obszarach Siedmio-j grodu, po�udniowej S�owacji, wschodnich Alp oraz wschodniej Turyngii.! Na p�nocy Polski pojawia�y si� te� przedmioty importowane z nordyjskichj o�rodk�w skandynawskich. Wi�kszo�� wyrob�w br�zowych (przede wszystkimi ozd�b) by�a jednak produkowana na miejscu. W niekt�rych grupach kulturyl160Epoka br�zu - pomi�dzy centrami cywilizacyjnymi...Ry�. 76. Wyroby br�zowe z V okresu epoki br�zu z Radolinka: bransolety (a), naramienniki (b), zawieszka binokularowa (c), sprz�czki do pasa (d).�u�yckiej dzia�a�y warsztaty przetapiaj�ce importowane wyroby (np. uszkodzone na nowe). W pracowniach tych odlewano przedmioty br�zowe w formach kamiennych lub glinianych. Ta ostatnia metoda polega�a na wst�pnym uformowaniu wosku na kszta�t odlewanego wyrobu, nast�pnie oblepieniu woskowej formy glin� i wlewaniu do niej gor�cego metalu, kt�ry zast�powa� wytapiany wosk. By�y to tzw. odlewy na tracony wosk. Lokalne wydobycie rud miedzi by�o mo�liwe tylko na Dolnym �l�sku, gdzie natrafiamy na koncentracj� warsztat�w metalurgicznych w okolicach Legnicy i Z�otoryi. Innym metalem wydobywanym i przerabianym na ozdoby by� o��w, wyst�puj�cy na terenie grupy g�rno�l�sko-ma�opolskiej, w okolicach Olkusza. Niezbyt liczne �u�yckie wyroby ze z�ota by�y raczej importowane ze S�owacji lub Siedmiogrodu. Obok wytapiania i obr�bki metali, przedmiotem specjalizacji ludno�ci �u�yckiej sta�a si� produkcja soli. U schy�ku epoki br�zu powsta�y wa�ne jej o�rodki na terenie zachodniej Ma�opolski (rejon Wieliczki i Bochni)161Najdawniejsze dzieje ziem polskichoraz na Kujawach (okolice Inowroc�awia). S�l pozyskiwano z solanki, kt�r� odparowywano, podobnie jak w neolicie, w specjalnych naczyniach - brykietarkach.Badania nad mikroregionami osadniczymi, a szczeg�lnie nad rozwojem wyst�puj�cych w nich cmentarzysk, dostarczaj � podstaw dla odtworzenia struktury spo�ecznej ludno�ci kultury �u�yckiej. Wydaje si�, �e osiad�e, rolniczo-hodowlane spo�eczno�ci tej kultury opiera�y si� na rodzinach pojedynczych jako jednostkach podstawowych, kt�re ��czy�y si� w wielkie rodziny lub rody z�o�one z ok. 100-150 os�b, zamieszkuj�ce powierzchni� ok. 20-30 km2. Bardziej lu�n� form� organizacji terytorialnych stanowi�y plemiona z�o�one z 30-40 rod�w. Struktura wiekowa, rejestrowana na cmentarzyskach, opiera�a si� na dominacji trzech grup: dzieci do 6 miesi�cy, osobnik�w m�odocianych w wieku 15-20 lat i dojrza�ych -25-35 lat. �rednia wieku populacji �u�yckiej wynosi�a ok. 20 lat, na co wp�yw mia�a du�a �miertelno�� dzieci. Grupy ludno�ci by�y stosunkowo s�abo zr�nicowane pod wzgl�dem pozycji spo�ecznej i maj�tku, nawet w por�wnaniu np. z ludno�ci� kultur mogi�owych. Przejawia�o si� to w braku poch�wk�w szczeg�lnie bogato wyposa�onych, cho� na niekt�rych cmentarzyskach wyst�puj � grupy grob�w bogatszych, mog�ce wskazywa� na bardziej uprzywilejowan� pozycj� starszyzny rodowo-plemiennej. Tak�e obecno�� szczeg�lnie cennych skarb�w z m�odszej epoki br�zu mo�e �wiadczy� o akumulacji d�br, zapewne przez przyw�dc�w grup lub plemion. Nie obserwujemy natomiast istnienia odr�bnej grupy os�b spe�niaj�cych funkcje kultowe lub obrz�dowe. Wyst�powanie w niekt�rych grobach figurek ludzkich lub instrument�w muzycznych nic ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]