1540, Big Pack Books txt, 1-5000
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Tomasz SzarotaOKUPOWANEJ WARSZAWY DZIE� POWSZEDNIStudium historyczne. .�.'.Sf-;�3('.,�^l.:;Czytelnik � Warszawa 1988 '.-i-;,i:UA�iff�flOWdO 18%ss8 � -o fObwolut�, opraw� i kart� tytu�ow� projektowa�W�ADYS�AW BRYKCZY�SKI� ^ .. /lyarszaw^ISS? ��^Na obwolucie zdj�cie z albumu �Miasto nicujarzmione", Warszawa'4957\W S - "CQiFl ,..�,� / >cA^Jli^iaa^s^-o^�^OYX?-:;6' bu^'� Copyright by Tomasz Siarota, Warswaa 1973, S 978, 1989ISBN 83-07-01224-4 8^91'6WBS�T!BV' )!Jr..-s0Pami�ci profesora tadeusza Manteuffiapo�wi�camWsr^p"�,� SSa�^at -ofcWLosy Warszawy podczas II wojny �wiatowej nie tylko w naszej narodowej tradycji, aletak�e w opinii �wiata by�y i pozostan� symbolem walki i m�cze�stwa. Ho�dnieujarzmionemu miastu, cho� niezamierzony, sk�adali zreszt� tak�e wrogowie.Przypomnijmy cho�by znamienn� wypowied� Hansa Franka: �W kraju tym znajdujesi� pewien punkt b�d�cy �r�d�em wszelkich nieszcz��, jest nim Warszawa. Gdyby wGeneralnej Guberni nie by�o Warszawy, w�wczas trudno�ci, z kt�rymi si� borykamy,zmala�yby o 4/5. Warszawa jest i b�dzie ogniskiem wszelkich zaburze�, miejscem, zkt�rego niepok�j rozchodzi si� po ca�ym kraju"'. Mimo przeniesienia stolicy GG doKrakowa, Warszawa nie przesta�a w latach wojny odgrywa� roli pierwszego miastaRzeczypospolitej, za� jej niekwestionowane przyw�dztwo okaza�o si� czym� w pe�nizrozumia�ym i powszechnie aprobowanym przez spo�ecze�stwo. ,, Warszawa -piszeCzes�aw Madajczyk - sta�a si� kolebk� ruchu oporu w Polsce. Tutaj istnia�y stosun-kowo najdogodniejsze warunki dzia�alno�ci konspiracyjnej. Milionowe miasto stwa-rza�o dla w�adz okupacyjnych ogromne trudno�ci w rozszyfrowaniu �ycia podziemne-go. Co istotniejsze - inaczej ni� w innych stolicach, nie powsta�a tu w�adza kolaboruj�capolitycznie"2. Warszawa to jednak nie tylko centralny o�rodek walki z naje�d�c�, totak�e miejsce martyrologii narodu polskiego. Tu, nad Wis��, w katowni Gestapo naSzucha, w celach Pawiaka, za murami dzielnicy �ydowskiej i po prostu na ulicachWarszawy, gdzie mordowano ludzi podczas publicznych egzekucji, dokona� si�przecie� jeden z akt�w pope�nionej przez niemiecki faszyzm zbrodni.Badania nad dziejami okupacyjnej Warszawy s� ju� znacznie zaawansowane.Dziesi�tki publikacji po�wi�cono przeprowadzonym w mie�cie akcjom zbrojnym, wieleuwagi po�wi�cono sporom ideologicznym, jakie wiedli zwolennicy tzw. orientacjilondy�skiej z przedstawicielami polskiej lewicy. W ramach tych bada� podejmowanyjest problem opracowywania w okupowanej Warszawie przez Polsk� Parti� Robotnicz�koncepcji przysz�ej Polski Ludowej - pa�stwa sprawiedliwo�ci spo�ecznej, o miejscukt�rego w Europie i na �wiecie decydowa� b�dzie sojusz ze Zwi�zkiem Radzieckim.Ukaza�o si� szereg ksi��ek, rozpraw i drobnych przyczynk�w m�wi�cych o dzia�alno�ciposzczeg�lnych organizacji i stronnicfw~politycznych, o prasie konspiracyjnej, tajnejo�wiacie i r�norodnych przejawach podziemnego �ycia kulturalnego. Praca W�ady-s�awa Bartoszewskiego �Warszawski pier�cie� �mierci" przynosi ewidencj� stratosobowych - tragiczn� list� ofiar hitlerowskiego terroru. Inne dzielo tego autora � 1859dni Warszawy", b�d�ce obszern� kronik� wydarze�, stanowi vademecum dla poznaniawszystkich przejaw�w �ycia w okupowanym mie�cie.Jak na tym tle widzie� nale�y ksi��k�, kt�r� czytelnik w�a�nie trzyma w r�ku?Tytu� wskazuje, �e jest to studium dotycz�ce �ycia codziennego warszawiak�w podczas58 miesi�cy okupacji, nie nale�y wi�c tej pracy traktowa� jako zarysu historii miasta wowym okresie. Autor mia� prawo do tematycznego wyboru, by� poza tym zmuszony doselekcji materia�u. Pewne zagadnienia zosta�y tylko zasygnalizowane (organizacjapodziemia, konspiracyjne �ycie polityczne, dzia�alno�� Zarz�du Miejskiego) b�d�w��czone w tok narracji o tyle, o ile wi�za�y si� bezpo�rednio z obliczem okupacyjnegodnia powszedniego (walka z wrogiem, represje okupanta).Chronologicznie cezur� zamykaj�c� jest data wybuchu Powstania Warszawskiego.�ycie i walka ludno�ci miasta podczas 63-dniowej powsta�czej epopei oraz dziejeexodusu warszawiak�w - to tematy wykraczaj�ce poza obr�b niniejszej pracy3.Zdaj� sobie spraw�, �e m�wienie o okupacyjnej codzienno�ci czy powszednio�ci wodniesieniu do okresu zupe�nie wyj�tkowego, kiedy to �ycie toczy�o si� ca�kowicieanormalnym rytmem, mo�e budzi� sprzeciw, i to szczeg�lnie u ludzi, kt�rzy samiprze�yli lata wojny i okupacji. Trudno jednak zaprzeczy�, �e w owych specyficznychwarunkach �ycie toczy�o si� jednak dalej - jego kszta�t jest w�a�nie g��wnym tematemtej ksi��ki.Pracy mej przy�wiecaj� dwa cele zasadnicze. Pierwszy z nich widz� w potrzebieopisu i wyja�nienia warunk�w egzystencji w okupowanym mie�cie, przez co rozumiemzar�wno warunki bytowe (�r�d�a dochod�w, koszty utrzymania, sytuacja mieszkanio-wa, po�ywienie, ubi�r, komunikacja), jak tak�e sfer� duchow� i obyczajow� (�yciekulturalne, rozrywki, mentalno��, nastroje i postawy). Drugim zadaniem jest przed-stawienie funkcjonowania hitlerowskiego systemu rz�d�w okupacyjnych oraz systemuobronnego polskiego spo�ecze�stwa. Starcie si� obu tych system�w doprowadzi�o dopowstania bodaj�e najbardziej charakterystycznego zjawiska tamtych lat - podw�jnegonurtu �ycia. Jeden z nich, tocz�cy si� na powierzchni, oficjalnie, by� ��yciem na niby",drugi, podziemny, istniej�cy wbrew woli okupanta, by� �yciem prawdziwym.Wiedz� o okupacji cz�� os�b zajmuj�cych si� jej dziejami czerpa� mo�e zautopsji - w�asna pami��, do�wiadczenia i prze�ycia wzbogacaj� w tym przypadku�r�d�a historyczne. Jestem w sytuacji odmiennej, bo cho� mieszka�em w Warszawie wlatach 1940-1944, b�d�c w�wczas dzieckiem, �wiadomie tych lat prze�y� nie mog�em.Trudno jednoznacznie powiedzie�, czy teraz jako historykowi u�atwia mi to,czy - przeciwnie - utrudnia wykonanie podj�tego zadania. U�atwia chyba obiektywi-zacj� wielu s�d�w i bardziej �ch�odne" spojrzenie, utrudnia jednak niew�tpliwie nietylko zrozumienie, ale i uchwycenie atmosfery oraz stylu �wczesnego �yda. Z tego te�wzgl�du tak cz�sto postanowi�em oddawa� g�os samym �r�d�om, cytuj�c obficiedokumenty i relacje �wiadk�w.Czas pokr�tce scharakteryzowa� materia� �r�d�owy wykorzystany przy pisaniuniniejszej ksi��ki. W�r�d archiwali�w na pierwszym miejscu wymieni� nale�y zesp�akt Delegatury Rz�du RP na Kraj, przechowywany w Centralnym ArchiwumKomitetu Centralnego PZPR. Wykorzystane zosta�y ponadto nast�puj�ce zespo�y aktze zbior�w Archiwum Pa�stwowego miasta sto�ecznego Warszawy: zespo�y SzefaDystryktu, Stadthauptmanna i Obmanna Judenratu. W Archiwum Akt Nowychkorzysta�em z zespo��w: Rady G��wnej Opieku�czej, Rz�du GG oraz tzw. ArchiwumPaderewskiego, za� w archiwum G��wnej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich wPolsce z zespo��w: Najwy�szego Trybuna�u Narodowego, Okr�gowej Komisji BadaniaZbrodni Hitlerowskich w Warszawie i Komendanta Sipo i SD na dystrykt warszawski.Wa�nym elementem kwerendy by�o przejrzenie materia��w ikonograficznych, prze-chowywanych w Archiwum Dokumentacji Mechanicznej. W paryskiej Bibliotheque deDocumentation Internationale Contemporaine odnalaz�em szereg sprawozda� Dele-gatury, kt�rych brak w zbiorach krajowych. Stara�em si� uwzgl�dni� wszystkieodnosz�ce si� do tematu wydane zbiory dokument�w. Bardzo cennym �r�d�em by�ydzienniki i kroniki okupacyjne, zar�wno drukowane (M. Berg, A. Czerniakowa, K.Irzykowskiego, A. Kap�ana, L. Landaua, Z. Na�kowskiej, E. Ringelbluma, W.Sieroszewskiego i K. Szymczaka), jak te� przechowywane w archiwach i bibliotekach(J. D�browy-Sierzputowskiego, K. Gorzkowskiego, I. Kie�basi�skiej i H. Klickiej, H.Krahelskiej, A. Wyle�y�skiej i F. Wyszy�skiego). Nie pomin��em oczywi�cie tak�eliteratury pami�tnikarskiej.Do innej kategorii wykorzystanych �r�de� nale�� wszelkie druki z badanejepoki - jawne wydawnictwa oraz prasa polsko- i niemieckoj�zyczna, prasa i wydaw-nictwa konspiracyjne, druki urz�dowe i okoliczno�ciowe, od zbior�w zarz�dze�pocz�wszy na poradnikach, ksi��kach kucharskich i kalendarzach ko�cz�c. Uwzgl�d-nione zosta�y tak�e publikacje emigracyjne, kt�re ukaza�y si� podczas wojny pozagranicami kraju.Nie ulega w�tpliwo�ci, �e typ i charakter materia��w �r�d�owych rzutowa� bardzowyra�nie na spos�b prezentacji przeze mnie wielu zagadnie�. Faktem jest, �e znaczniebogatsz� dokumentacj� pozostawi� tzw. ob�z londy�ski ni� organizacje polskiej lewicy.Poza tym zar�wno w prasie, jak i wydawnictwach konspiracyjnych PPR czy RPPSzdecydowanie na czo�o wysuwane by�o zagadnienie walki zbrojnej z naje�d�c�,natomiast problemy codziennej egzystencji traktowano raczej marginesowo. Tak�e wspisywanych po wojnie pami�tnikach, wspomnieniach i relacjach dzia�acze lewicyprzede wszystkim m�wi� o swym udziale w walce z hitlerowskim okupantem,nadzwyczaj za� rzadko opowiadaj� o swym powszednim bytowaniu.W zakresie literatury przedmiotu najwi�ksz� pomoc� s�u�y�y mi prace W�adys�awaBartoszewskiego, Wactawa Jastrz�bowskiego, Czes�awa Madajczyka, Karola MarianaPospieszaisluego oraz Kazimierza Wyki.Pewne fragmenty usi�owa�em przedstawi� komparatystycznie, dokonuj�c por�w-na� sytuacji Warszawy z sytuacj� innych okupowanych przez hitlerowc�w stoliceuropejskich.Kilka st�w wyja�nienia wymagaj� przypisy. Chc�c ograniczy� ich liczb�, niestosuj� w zasadzie odno�nik�w w�wczas, gdy cytuj� wydane u nas po wojnie w formieksi��kowej pami�tniki i wspomnienia. Przy powo�ywaniu si� na teksty okupacyjnychkronik i diariuszy tylko po raz pierwszy przytaczam dok�adne �r�d�o informacji,p�niej odsy�am ju� tylko do daty zapisu, najcz�ciej podaj�c j� zreszt� w tek�cie, a niew przypisie. Wypowiedzi przedstawicieli hitlerowskiego aparatu terroru cytowane s�na podstawie wydawnictwa ,,Okupacja i ruch oporu w dzienniku Hansa Franka".Pe�...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]