1555, Big Pack Books txt, 1-5000
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Gal AnonimWIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJVIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATUREGal ANONIM, Anonim tzw. GallProf. dr hab. Edmund KotarskiAutor Kroniki, najstarszego znacz�cego dzie�a polskiej historiografii�redniowiecznej, napisanego po �acinie. Nieznany z imienia, zosta� przezMarcina Kromera (1512-1589), historyka epoki renesansu, nazwany Gallem.Kromer na podstawie analizy Kroniki doszed� do wniosku, �e jej autor by�Francuzem i dlatego nazwa� go Gallusem (�ac. Gallus - Francuz). Od XVIwieku - za spraw� Kromera - przydomek ten si� przyj��. Tw�rca Kroniki,�yj�cy na prze�omie XI i XII wieku mnich benedykty�ski, by� pocz�tkowo -prawdopodobnie - zwi�zany z klasztorem St. Gilles w Prowansji, po czymprzez W�gry dotar� do Polski. Tu - na dworze ksi�cia Boles�awaKrzywoustego (1085-1138) - zach�cony przez kanclerza Micha�a Awda�ca,pracowa�, przypuszczalnie w latach 1113-1116, nad swoj� Kronik�,korzystaj�c ze skromnych �r�de� pisanych i - przede wszystkim - zprzekaz�w ustnych (g��wnym informatorem by� kanclerz).Kronika sk�ada si� z trzech cz�ci czy ksi�g, przy czym ka�d� z nichpoprzedzaj� listy dedykacyjne i wiersze o charakterze g��wniepanegirycznym, napisane wed�ug regu� retorycznych. W ksi�dze pierwszej wporz�dku chronologicznym przedstawione zosta�y dzieje przodk�w Boles�awaKrzywoustego (z uwzgl�dnieniem poda� o Popielu, Pia�cie i Simowicie orazhistorii panowania Boles�awa Chrobrego i Boles�awa �mia�ego), w ksi�dzedrugiej - pocz�tkowe lata jego �ycia, od narodzin (poprzedzonych cudownymiwydarzeniami) do 1108 roku, trzecia za� ksi�ga przynosi obraz jego dokona�po rok 1113, w szczeg�lno�ci zwyci�stw nad Pomorzanami, Czechami iPrusami. Bohaterem dzie�a jest przede wszystkim Boles�aw Krzywousty, cho�jego poprzednicy, kr�lowie i ksi���ta polscy, nie zostali tu pomini�ci.Autor skupi� si� na czynach wojennych ksi�cia, stanowi�cych podstaw� jegopochwa�y. Tak zaprojektowana opowie�� nawi�zywa�a do popularnej whistoriografii europejskiej - staro�ytnej i nowo�ytnej - formy wypowiedzizwanej gesta (czyny, dzieje). Nie bez powodu w jednym z r�kopis�w dzie�oGalla nosi tytu�: Cronice et gesta ducum sive principum Polonorum (Kronikai dzieje ksi���t czy w�adc�w polskich). Gesta nie koncentrowa�y si� naodtwarzaniu biegu dziej�w w porz�dku chronologicznym, na ukazywaniuzwi�zk�w mi�dzy wydarzeniami, lecz na kszta�towaniu wizerunku przedewszystkim g��wnego bohatera, na kreowaniu obraz�w �ycia w�adc�w, stanurycerskiego. Nie inaczej jest w wypadku Galla. Z konwencj� tego gatunkupisarskiego ��cz� jego dzie�o r�wnie� intencje panegiryczne. Ksi��� -g��wny bohater - zosta� przedstawiony jako m�� "wojowniczy","niestrudzony", "roztropny".Proza Galla wyr�nia si� wysokim kunsztem artystycznym, o czym �wiadcz�liczne metafory, por�wnania, epitety i aliteracje (polegaj�ce napowtarzaniu jednakowych g�osek lub zespo��w g�oskowych na pocz�tku wyraz�ws�siaduj�cych z sob�). Posiada ona jeszcze jeden walor: jest zrytmizowana(oczywi�cie w oryginale �aci�skim). Owo zrytmizowanie wynika z powtarzaniaakcent�w na pocz�tku, w �rodku, przede wszystkim za� na ko�cu zdania lubjego cz�on�w. Prowadzi ono niekiedy do wyodr�bnienia si� w Kronice partiiwierszowanych - z ustabilizowan� liczb� sylab, z sta�ymi akcentami idok�adnymi rymami. Autor czerpa� zapewne z do�wiadcze� poet�wzachodnioeuropejskich, zw�aszcza francuskich, co mo�e wskazywa� na bliskiezwi�zki ��cz�ce Galla z Francj� i jej kultur� literack�.W Kronice doszuka� si� mo�na o�miu utwor�w poetyckich: miedzy innymi tzw.epilog�w i pie�ni. Mianem epilogus (w �ac. �redniowiecznej tyle, co skr�t,streszczenie) okre�la� Gall utwory poetyckie otwieraj�ce poszczeg�lneksi�gi Kroniki. I tak pierwsz� z nich poprzedza epicka pie�� o cudownympocz�ciu i narodzinach Boles�awa Krzywoustego. Epilog ksi�gi drugiej maposta� osobistej wypowiedzi, wype�nionej rozwa�aniami o tw�rczo�ci is�awie. Kolejny epilog jest najobszerniejszy; przynosi pochwa�� czyn�wwojennych ksi�cia Boles�awa; stanowi wprowadzenie do lektury ksi�gitrzeciej traktuj�cej o dokonaniach ksi�cia. Do utwor�w poetyckichzaliczamy nadto - w��czon� do ksi�gi pierwszej - pie�� �a�obn� po�wi�con�Boles�awowi Chrobremu. Bierzemy r�wnie� pod uwag� pie�� wyra�aj�c� rado��z powodu zdobycia Ko�obrzegu przez Boles�awa Krzywoustego i uzyskaniadost�pu do morza oraz pie�� �piewan� - wed�ug Galla - na cze�� ksi�cia wobozie niemieckim, co by�o miar� uznania dla niego.Wiersze Galla wyrasta�y z tradycji antycznej i biblijnej, dor�wnywa�ypoziomem europejskiej, g��wnie francuskiej poezji tego czasu.Gall stworzy� dzie�o o znacz�cych walorach literackich, ale i zarazemwyj�tkowej warto�ci �r�d�owej. Mo�na si� niekiedy z�yma� na uj�cia zbytschematyczne i na niedostatek konkretnych danych; czy jednak mog�o by�inaczej? Na podstawie sk�pych przekaz�w pisanych (w gr� wchodzi�y przedewszystkim zapiski rocznikarskie czy kalendarzowe) i relacji ustnych zdoby�si� autor na przedstawienie pierwszego zarysu dziej�w pa�stwa i dynastii.W spos�b poprawny ustali� kolejno�� wydarze� i wyznaczy� im w�a�ciwemiejsce w procesie dziejowym. Nie doceni� roli Mieszka I (wobec braku�r�de� jest to zrozumia�e), natomiast trafnie scharakteryzowa� panowanie iznaczenie takich w�adc�w, jak Boles�aw Chrobry, Kazimierz Odnowiciel,Boles�aw �mia�y i Boles�aw Krzywousty. Nacisk po�o�y� na prezentacj�osobowo�ci swoich bohater�w i dzia�a� wojennych; analogicznie post�powaliinni kronikarze �redniowiecznej Europy.Z Kroniki Galla korzysta� mistrz Wincenty zwany Kad�ubkiem (ok.1150-1223), cho� nie zawsze wiernie za nim pod��a�. On te� swoj� Kronik�polsk� (Chronica Polonorum) wypar� w znacznej mierze dzie�o poprzednika.Do Galla zagl�dali nieliczni; by� w�r�d nich Jan D�ugosz (1415-1480),kt�ry jednak lektur� Kroniki uzupe�ni� studiami nad innymi �r�d�ami.Spo�r�d historyk�w epoki renesansu dzie�o Galla zna� Marcin Kromer.Do naszych czas�w zachowa�y si� trzy r�kopisy Kroniki. Pierwsze wydanieukaza�o si� w Gda�sku w roku 1749 z inicjatywy gda�skiego historyka,Gotfryda Lengnicha (1689-1774). Dalsze edycje odnotowano w XIX i XX wieku.Powsta�y te� przek�ady na j�zyk polski, z kt�rych najcenniejsze jestt�umaczenie Romana Grodeckiego (1923).Do motyw�w Kroniki Galla nawi�zuj� powie�ci Antoniego Go�ubiewa (cyklBoles�aw Chrobry, 1947-1954) i Teodora Parnickiego (np. Srebrne or�y,1944-1945). Ca�kowicie dzie�u kronikarza polskiego �redniowieczapo�wi�cona jest trylogia Anieli Gruszeckiej Powie�� o kronice Galla(1962).The author of The Chronicle, the oldest significant work of PolishMedieval historiography written in Latin. Unknown by name, he was calledthe Gaul by Marcin Kromer (1512 - 1589), a historian of the Renaissanceepoch. On the basis of an analysis of The Chronicle, Kromer reached theconclusion that its author was French, hence he called him Gallus (LatinGallus - Frenchman). Since the 16th century, thanks to Kromer, thisnickname has been generally accepted. The author of The Chronicle, aBenedictine monk living in the turn of the 11th century, was probablyinitially connected with the St Gilles monastery in Provence, after which,via Hungary, he reached Poland. Here, at the court of Prince Boles�awKrzywousty (1085-1138), and encouraged by the Chancellor, Micha� Awdaniec,he worked probably between 1113-1116 on The Chronicle, using scarcewritten sources and, above all, oral transmission (the main informer beingthe chancellor).The Chronicle consists of three parts or books, each of them preceded bydedication letters and poems, mainly of a panegyric character, writtenaccording to rhetorical principles. In the first book, the history of thepredecessors of Boles�aw Krzywousty is presented in chronological order(including the legends of Popiel, Piast and Simowit and the history of thereigns of Boles�aw Chrobry and Boles�aw �mia�y); the second book presentsthe first years of Krzywousty’s life, from his birth (preceded bymiraculous events) up to 1108; the third book presents the picture of hisdeeds after 1113, especially Krzywousty’s victories over the Pomeranians,Czechs and Prussians. The hero of the work is mainly Boles�aw Krzywousty,though his predecessors, Polish kings and princes, are not neglected. Theauthor concentrated on the war deeds of the prince as the basis for hispraise. A tale devised in this way corresponds to the form of gesta(deeds, history), popular in European historiography, both ancient andmodern. Not surprisingly, in one of the manuscripts, Gall’s work isentitled: Cronice et gesta ducum sive principum Polonorum ("The Chronicleand History of Polish Princes or Rulers"). Gesta did not concentrate onreconstructing history in a chronological order or on presenting relationsamong events but on creating an image, most importantly of the main hero,and on creating pictures of the life of rulers and the knights. Gall’swork is...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]